Hoe zot ben je eigenlijk?

We kennen het allemaal nog uit onze schooltijd: “Jij bent een dikke zot!”. En we roepen terug: “Jij bent een nog grotere zot!”.
En op de speelplaats, op de schoolbanken, in de schriftjes en op de pennenzakjes verscheen de universeel herkenbare tekening van het “manneke zot”.

Maar wanneer beschouwen we iemand als gek?
Wat bedoelen we met het woord “geestesstoornis?

De media staan vol met begrippen als ADHD, schizofrenie, psychopathie, bipolaire stoornis en depressie.
Voor behandelingen en oplossingen kunnen we terecht bij de psychiatrie, maar tegelijk stellen we vast dat evenveel antwoorden nog veel meer vragen oproepen.

Interneren: geen kunst?

Al van bij het ontstaan van België worstelde de wetgever met de juiste aanpak van onderdanen bij wie er een hoek af is. Een eerste poging was de Wet op de Behandeling van de Krankzinnigen uit 1850. Later, in 1930, kregen we de Wet op de Bescherming van de Maatschappij tegen Abnormalen en Gewoontemisdadigers, die in 1964 werd herzien.

Wanneer vormt een persoon een gevaar voor zichzelf, zijn directe omgeving of de bredere samenleving en wanneer niet? In elk geval, het kan alle richtingen uit. Bekend is de gezinsverpleging in Geel, waarbij mensen met een geestesstoornis opvang krijgen in een gastgezin. Anderen komen terecht in psychiatrische inrichtingen of worden in sommige gevallen gecolloceerd. Als er ook een misdrijf wordt gepleegd door iemand die ontoerekeningsvatbaar wordt verklaard, kan die persoon worden geïnterneerd en bestaat de kans dat hij of zij in de gevangenis terechtkomt. Omwille van het plaatsgebrek in gespecialiseerde inrichtingen, is het aantal geïnterneerden in de Belgische gevangenissen opgelopen tot ongeveer 1300. Medio jaren negentig kreeg ons land het bezoek van het Europees Comité tegen Foltering en Onmenselijke Behandeling. Deze organisatie kwam tot de conclusie dat de behandeling van geïnterneerden in de gevangenissen niet voldeed. Nadien is België nog meermaals veroordeeld en is het aantal geïnterneerden dat een schadevergoeding van de staat kreeg, gestegen tot 22. De publieke opinie werd tussendoor nog wakker gehouden met de commotie die ontstond naar aanleiding van de vraag tot euthanasie door de geïnterneerde Frank Van Den Bleeken.

Loop je even met ons mee?

Graag nodigen we je uit voor een tocht avant la lettre door onze tentoonstelling. Wie weet vind je, langs de voorwerpen en filmbeelden flanerend, wel een paar antwoorden op de soms ingewikkelde vragen…

Outsiderkunst in 3D

“Outsiderkunst” is eigenlijk het verzamelwoord voor kunst die gemaakt wordt door mensen van wie wordt verondersteld dat zij een psychiatrische afwijking hebben.
Op de eerste stopplaats tonen we enkele driedimensionale voorwerpen.

Outsiderkunst in 2D

De tweede halte wordt opgeluisterd met enkele schilderijen, opnieuw van de hand van outsider-kunstenaars.

Foto’s Lieven Nollet

10 levensgrote zwart-witfoto’s over het leven van geïnterneerden in de Belgische gevangenissen vullen een derde cluster.
De foto’s zijn een selectie uit het boek “Geen schuld, wel straf” van deze bekende Gentse fotograaf.
Apparaten uit een donker verleden

In het verleden werd niet altijd even zachtzinnig omgegaan met krankzinnigen. Mensen werden in een dwangbuis gestoken, kregen elektroshocks, werden op hun bed vastgeriemd of ondergedompeld in een bad met een badplank die alles afsloot. Een indrukwekkende collectie waar je wat ongerust van wordt en die ons, net als de vorige onderdelen, werd uitgeleend door het Museum Guislain te Gent.

Merksplas: inrichting van “sociaal verweer”

Oorspronkelijk werden in Merksplas-Kolonie landlopers opgevangen, mensen van wie al gauw werd gezegd dat daar ook “een hoek af was”.
Na WO I zorgde Merksplas voor de opvang van circa 3000 psychiatrische patiënten uit Noord-Frankrijk.

Vanaf begin jaren ’80 liep een beloningssysteem (Token Economy), en in 2009 ging het project “De Haven” van start voor de begeleiding van geïnterneerden met een verstandelijke beperking.

Forensisch Psychiatrisch Centrum Wondelgem

Het FPC in Wondelgem bij Gent staat thans model voor de huidige aanpak van de gesloten psychiatrie. Tegelijk is het een poging om het grote aantal geïnterneerden in de gevangenissen een beetje te verlagen.

Cinema die pakt: 9999

Op de twee laatste haltes vertonen we op vaste uren de integrale versie van de film “9999” door Ellen Vermeulen. Daarnaast worden pakkende fragmenten uit de film herhaald op TV-schermen. Deze prent geeft een indrukwekkende inkijk in het leven van de geïnterneerden in de gevangenis van Merksplas.

Wat zou je zelf doen?

In de tentoonstelling vertellen we u een paar verhalen die vragen oproepen. Graag kregen we van u een oplossing. Mag de persoon naar huis, op voorwaarde dat hij begeleiding krijgt? Moeten we hem of haar laten opnemen in een psychiatrische kliniek? Of sluiten we hem op de gevangenis als gewone veroordeelde of geïnterneerde?

Erfgoeddag 2015: “ERF!” – 26 april

“Interneren is geen kunst” sluit naadloos aan bij het thema van de Erfgoeddag 2015. De kunst is om geïnterneerden een menswaardige opvang en behandeling aan te bieden. Bepaalde vormen van geestesziekte zijn erfelijk, en zijn de kunstuitingen van deze mensen dan ook erfelijk? En tenslotte: de behandeling van geïnterneerden kan alleen maar beter worden omdat de opgedane kennis van vroeger ook geërfd wordt.

Praktische info

De tentoonstelling "Interneren is geen kunst" in de Landloperskapel van Merksplas, gaat door vanaf 11 april tot en met 26 april 2015.

Open:

- zaterdag en zondag, van 13u tot 18u.
- tijdens de week voor groepen op afspraak.

Inkom:

Combi-ticket 6€pp voor bezoek tentoonstelling + bezoek gevangenismuseum + gratis drankje.

Meer info:

Gevangenismuseum vzw

tel. +32 (0)14-63.36.24

e-mail: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

website: www.gevangenismuseum.be

meer info op www.gevangenismuseum.be